10 października obchodzimy Święto Drzewa. W lasach nie brakuje drzew, leśnicy sadzą je, pielęgnują i wycinają, wszystko w ramach zrównoważonej gospodarki leśnej i zgodnie z potrzebami społecznymi z uwzględnieniem ochrony przyrody. Są jednak drzewa otoczone szczególną opieką i ochroną – to pomniki przyrody. Na terenie RDLP w Radomiu ustanowiono 460 pojedynczych drzew – pomników przyrody, 34 pomnikowe grupy drzew i 1 aleję. Wśród nich jest najsłynniejszy w Polsce dąb Bartek, objęty szeregiem działań ochronnych w ramach projektu „Dąb Bartek. Nasz wspólny znajomy”.

Legendarny dąb, rośnie w Bartkowie na terenie Nadleśnictwa Zagnańsk, RDLP w Radomiu. Od początku XX wieku trwają dyskusje i próby przedłużenia jego istnienia oraz wysiłki dla zachowania go dla przyszłych pokoleń.

W latach 2017-2019 Nadleśnictwo Zagnańsk w ramach projektu ochrony, zachowania i promocji pomnika przyrody dębu Bartka wykonało kompleksowe prace mające na celu ocenę i poprawę zdrowia, warunków wzrostu i statyki oraz zachowanie dla przyszłych pokoleń tego legendarnego drzewa. Pomnik przyrody ma też nowe ogrodzenie, infrastrukturę turystyczną i monitoring z funkcją online. Wydano także kompleksową publikację o dębie Bartku.

Prace wykonano jako przedsięwzięcie wspólne jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych finansowane ze środków funduszu leśnego. W działania zaangażowani byli oprócz Nadleśnictwa Zagnańsk, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych oraz Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu. Leśnicy korzystali także z doświadczeń poprzedników oraz z wiedzy i umiejętności naukowców oraz praktyków – dendrologów. Wykonano prace konserwacyjne, a wyniki badań i ekspertyz zostały przez Instytut Badawczy Leśnictwa zebrane, przeanalizowane i połączone ze szczegółowymi badaniami zdrowotności i warunków wzrostu drzewa. To ważny krok do wypracowania sposobu postępowania z wiekowymi drzewami, przydatnego dla ratowania innych pomników przyrody.

Ważnym efektem projektu jest kompleksowa publikacja „Dąb Bartek. Nasz wspólny znajomy”. Opisano w niej najważniejsze aspekty związane z drzewem, w tym historię, publikacje o nim, znaczenie w kulturze, dzieje ochrony, konserwacji i zachowania. Zawarto w niej również najważniejsze informacje dla turystów, kalendarium i bibliografię. Interesującymi elementami są archiwalne zdjęcia, a także nowoczesne infografiki porównujące dąb Bartek z innymi pomnikami przyrody, jego parametry oraz potomków. Publikacja została opracowana przez zespół redakcyjny RDLP w Radomiu w składzie: Paulina Godula, Jacek Koba i Edyta Nowicka. Na pewno będzie uzupełniana i z czasem pojawią się następne jej wersje, zachęcamy więc do przekazywania wszelkich informacji o dębie Bartku.

W 2017 roku na realizację zadań w projekcie wydano 144 tys. zł, które przeznaczono na wykonanie ekspertyz i badań dotyczących stanu zdrowotnego i statyki drzewa, wykonanie ogrodzenia wokół pomnika przyrody, zakup i montaż systemu monitorującego z funkcją online, działania w ramach kampanii promocyjnej (film sferyczny Video 360 stopni, strona internetowa dąbbarteknaszwspólnyznajomy.pl, nagrody w konkursie fotograficznym, wydanie folderu, wykonanie projektu zagospodarowania turystycznego). W 2018 roku wydano 442 tys. zł, w tym wykonano zagospodarowanie turystyczne wokół dębu Bartka oraz przeprowadzono działania ochronne dotyczące stanu zdrowotnego i statyki drzewa (badania tensometryczne pnia, gruntowne prace konserwacyjne przy dębie Bartku, nadzór naukowy nad pracami konserwacyjnymi). Kontynuowano także działania w ramach kampanii promocyjnej (publikacja o dębie Bartku, dodruk folderów, wirtualny spacer, quiz, wystawa). Środki przeznaczono również na wegetatywne rozmnażanie dębu.

Ekspertyzę stanu podpór drzewa wykonali w 2017 roku naukowcy z Katedry Mechaniki Materiałów Politechniki Łódzkiej. Oprócz oceny stanu technicznego ich konstrukcji oraz oceny wartości sił w odciągach linowych określili także zalecenia dotyczące niezbędnych prac, mających na celu poprawę funkcjonalności podpór. Za pomocą tomografu komputerowego firma Ekosystem s.c. z Otwocka przeprowadziła analizę wytrzymałości pnia drzewa. W 2018 roku wykonano prace, których celem było zachowanie sprawności i poprawa funkcjonalności obecnego systemu podpór konarów oraz naciągów w koronie Bartka. Przeprowadzono analizy tensometryczne (naprężenia) drzewa w warunkach naturalnego obciążenia wiatrem przy użyciu zestawu urządzeń TreeQinetic i sprzężonego z nim anemometru. Wykonano także regulację naciągów podpór oraz prace konserwacyjne w obrębie lin stabilizujących koronę Bartka. Podpory zostały pomalowane na kolor zielony. Wymieniono też liny stabilizujące koronę Bartka.

Ważna i pozytywnie oceniana jest nowa, wykonana w stylu nawiązującym do regionu świętokrzyskiego infrastruktura turystyczna przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych z tablicami informacyjnymi dotyczącymi wymiarów, porównania z innymi dębami – pomnikami przyrody, potomków oraz kalendarium dębu Bartka.

Interesujące efekty dały działania dotyczące rozmnażania dębu. W Arboretum Leśnym im. prof. Stefana Białoboka w Stradomii przy Nadleśnictwie Syców dąb Bartek rozmnożono wegetatywnie. 400 sadzonek wysadzono w całym kraju dla uczczenia jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości oraz dla upamiętnienia innych ważnych inicjatyw. Ponadto do Gospodarstwa Nasienno-Szkółkarskiego w Nadleśnictwie Daleszyce w roku 2017 i 2018 przekazano kilkadziesiąt żołędzi, z których wyhodowano sadzonki. W 2019 roku urodzaj nasion dębu jest słaby, w przypadku Bartka również.

Działania dotyczące ochrony, zachowania i promocji dębu Bartka są kontynuowane. W 2019 roku przeznaczono 33 tys. zł na wykonanie ekspertyzy i kurtyzacji (przycięcia gałęzi) drzew sąsiadujących z pomnikiem przyrody, dodatkową infrastrukturę turystyczną, utrzymanie obiektu turystycznego i systemu monitorującego online, zakup dodatkowej kamery do monitoringu, wykonanie dodatkowych tablic informacyjnych oraz przegląd instalacji odgromowej.

Z okazji Święta Drzewa przedszkolaki z Niepublicznego Przedszkola Słoneczko w Radomiu wraz z leśnikiem posadzili przy przedszkolu drzewko – potomka Bartka. Otrzymali też książkę o Bartku i słuchali bajki czytanej przez leśnika. https://www.facebook.com/pg/Regionalna-Dyrekcja-Las%C3%B3w-Pa%C5%84stwowych-w-Radomiu-1838943766398180/posts/?ref=page_internal

Gruntowne badania pozwoliły na stwierdzenie, że obecnie dąb Bartek nie wymaga dodatkowych podpór ani innego sposobu zabezpieczenia. Jego stan zdrowia, warunki wzrostu i statyka są monitorowane przez leśników. Zebrane dane oraz ich analiza pozwoliły na poznanie obecnego stanu drzewa, a także sformułowanie propozycji dalszych działań oraz zaleceń konserwatorsko-ochronnych.